Балаларға азаматтық тәрбие беру

Дайындағандар: Итемгенова С.Т.

Макатова В.В.

«Рухани Жаңғыру» бағдарламасын және Мемлекет басшысының «Алтын мұра» жолдауын жүзеге асыру мақсатында тағы да осы сұрақтарға тоқталғым келеді.

«Балалық шақ – бұл адам өмірінің маңызды кезеңі, болашақ өмірге дайындық емес, нақты, жанды, ерекше, ерекше өмір. Балалық шақтың қалай өткенін, балалық шағында баланың қолын басқарған, оның айналасындағы әлемнен оның ақыл - ойы мен жүрегіне не кіргендігі, қазіргі сәби қандай болатындығы шешуші дәрежеге байланысты болады» (В.А.Сухомлинский).

Балаларға азаматтық тәрбие беру – мектепке дейінгі ұйымдардың басты міндеттерінің бірі. Азаматтық тәрбие дегеніміз – ересектер мен балалардың бірлескен іс - әрекеттегі және қарым - қатынастағы өзара әрекеті түсініледі, ол баланың жалпыадамзаттық адамгершілік қасиеттерін ашуға және қалыптастыруға, ұлттық аймақтық мәдениеттің шығу тегімен, туған өлке табиғатымен танысуға, эмоционалды тиімді қатынасты, меншік сезімін, басқаларға деген сүйіспеншілікті қалыптастыруға бағытталған.

Балаларда азаматтықты тәрбиелеу – күрделі оқу процесі. Ол моральдық сезімнің дамуына негізделген. Д.С.Лихачев айтқандай «Туған жерге, туған мәдениетке, ана тіліне деген сүйіспеншілік кішкентай нәрселерден басталады – отбасына, үйге, балабақшаға деген махаббаттан басталады. Бірте - бірте кеңейе отырып, бұл махаббат Отанға, оның тарихына, өткеніне және бүгініне, бүкіл адамзатқа деген сүйіспеншілікке айналады».

Сонымен, педагогикалық процессте біз азаматтықты тәрбиелеуді отбасымызға, жақын адамдарға – анаға, әкеге, әжеге, атасына деген қарым - қатынастан бастаймыз. Себебі, бұл балаларды үйімен және жақын маңайымен байланыстыратын тамырлар. Бұл міндеттің ашылуының өзектілігі қазіргі балалардың туған қаласы, елі және халық дәстүрлерінің ерекшеліктері туралы аз білетіндігі, жақын адамдарға немқұрайлы қарамайтындығы және басқалардың қайғы - қасіретін сирек сезінетіндігінде.

Біздің топтағы азаматтықты тәрбиелеу жұмысы келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады:

• мұғалім мен балалардың бірлескен қызметі;

• балалардың өз бетінше әрекеттері;

• тәрбиеленушілердің отбасыларымен қарым - қатынас,

• топта заттық - кеңістіктік орта құру.

Бұдан әрі, мен азаматтық тәрбие мәселелерін шеше отырып, кіші мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс жасауда қолданылатын формалар мен әдістер туралы толығырақ тоқталғым келеді. Жыл бойы біз әңгімелер ұйымдастырамыз:

«Менің отбасым», «Отбасымдағы мерекелер», «Мен және менің атым», «Ата - ананы сүю деген нені білдіреді», «Анамның, әкемнің, әпкемнің аты кім …», «Олар қандай …», Отан қорғаушылар күніне орайбалалармен әкелер туралы әңгімелер, 8 наурызға қарай аналар туралы әңгімелесу.

Біз тақырыптық циклограммаларды жасадық:

«Әкем, анам, мен – тату отбасымыз»

Мақсаты: Отбасы туралы түсінік беру. Балаларға өз есімдерін, ата - аналарының және отбасы мүшелерінің аттарын айтуды үйрету. Балалардың отбасы мүшелері туралы білімдерін кеңейту. Отбасына, туған үйіне деген сүйіспеншілік сезімін дамыту. Балалардың отбасының барлық мүшелерінің міндеттері, өзара көмек туралы білімдерін бекіту. Отбасы мүшелері мен үлкендерге құрметпен және қамқорлықпен қарауға тәрбиелеу. Отбасы мүшесі ретінде өзін - өзі тану сезімін дамыту.

«Менің сүйікті анам»

Мақсаты: Баланың ананың отбасындағы, баланың өміріндегі рөлі туралы түсініктерін кеңейту. Аналарды сипаттайтын сын есімдермен, ананың әрекетін білдіретін етістіктермен балалардың белсенді сөздік қорын байыту. Аналарға деген сүйіспеншілік пен құрмет сезімдерін тәрбиелеу.

«Аналар күні»

Мақсаты: Баланың эмоционалды жағынан жақын ересек – ана туралы түсініктерін қалыптастыру. Отбасына, анаға және туысқандарға деген сүйіспеншілік пен құрмет сезімдерін тәрбиелеу. Жалпы қабылданған қарапайым нормалар мен бір - бірімен қарым - қатынас ережелерін ортақтандыру.

Топта «Отбасы» тақырыбында материалдар бар – бұл мақал - мәтелдер жиынтығы, бетбелгілер, әндер, жұмбақтар, өлеңдер. Фольклор туындылары өз халқының салт - дәстүріне деген сүйіспеншілікті қалыптастырып қана қоймайды, сонымен бірге патриотизм рухында тұлғаның дамуына ықпал етеді.

Біздің бірінші кіші топтың балаларымен азаматтықты тәрбиелеу үшін халықтық ертегілерді қолданамыз, мысалы: Мұзафар Әлімбаевтың «Азиз және шопан әке», «Шебер – алтын қолдар», «Курочка Ряба» атты, «Бауырсақ», «Шалқан», «Теремок», «Үш аю». Ертегілер – бұл балаларға жақсылық пен жамандық туралы айтуға, баланы еңбексүйгіштікке, өзін және басқаларды құрметтеуге, адалдыққа, әділеттілікке, тапқырлыққа үйретуге арналған арнайы фольклорлық форма. Ертегі балаларға тікелей нұсқау бермейді («Ата-анаңызды тыңдаңыз», «Үлкендеріңізді сыйлаңыз»), бірақ оның мазмұны әрдайым біртіндеп үйренетін сабақты қамтиды.

Дидактикалық ойындар кішкентай азаматты кедергісіз тәрбиелеуге мүмкіндік беретін форма мен әдіс. Оқу жылында біз балалармен дидактикалық ойындар өткіземіз: «Кімнің анасы?», «Әдепті сөздер», «Толық және толық емес есім», «Анаға деген жылы сөздер», «Кімнің сәбиі?».

«Отбасы», «Туған күн», «Жанжал», «Қалай татуласу керек», «Ананың көңіл - күйін қалай көтеру керек», «Отбасылық кеш» тақырыптарында біз әр түрлі ситуациялық жағдайларды ойнатуды кеңінен қолданамыз. Жұмыстың бұл әдісі тәуелсіз шешім қабылдаудың қалыптасуына және белгілі бір қорытынды шығаруға мүмкіндік туғызады.

«Отбасы» ойыны балалардың ең сүйікті ойыны. Балалар ересектермен танысады, сондықтан олар ересек өмірді ойын арқылы өзіне бағыттайды. Ойын барысында балалар әр түрлі рөлдерді сынап көруге және тиісті әлеуметтік тәжірибе алуға мүмкіндік алады.

Бұл бағытта біз балалар тәжірибесі дұрыс бағытта болуы үшін көбінесе отбасымен қарым - қатынас жасаймыз. Біз, ана мен әке де еліміздің азаматтары екенін балалар білуі керек деп айтамыз. Олардың кәсібі, жұмыс орны бар. Балалар олармен мақтаныш етуі үшін ата - аналарының жетістіктері туралы білулері керек. Никита әкесінің үй жиһаздарын жасайтынын, Диана анасының емханада дәрігер болып жұмыс жасайтынын, науқастарды емдейтінін, Даниалдың жол полициясында әкесі барын және жүргізушілердің жол ережесін бұзбауын қадағалайтынынбіледі.

Біздің балаларымыздағы азаматтық тәрбиенің жетістігі көбінесе ата - аналарға, отбасына, үйде, балабақшада қалыптасқан атмосфераға байланысты. Сондықтан біз ата - аналарды СБД бағдарламасына қатысуға шақырамыз.

Біздің топтағы «Отбасы» тақырыбына көп көңіл бөлінеді және көркем шығармашылықта қолданылады: модельдеу, сурет салу, қолдану – балалармен біздің сүйікті іс - әрекетіміз. Балалар аналарға, әкелерге, ата - әжелерге суреттер, сыйлықтар дайындайды, содан кейін көрмелер ұйымдастырылады.

Топта және мектепке дейінгі ұйымдарда өткізілетін әртүрлі конкурстарға арналған қолөнер бұйымдарын жасауда бірлескен шығармашылық. Бұл «Күзгі сыйлықтар» сайысы, жаңа жылдық тақырыптағы қолөнер сайыстары және тағы басқалар.

«Біз жаяу жүргіншілерміз» тақырыптық апталығы аясында «Біз жол қозғалысы ережелерін ұстанамыз» атты отбасылық суреттер көрмесі ұйымдастырылды, онда ата - аналар мен олардың балалары қолөнер мен суреттер жасады. «Балабақшадағы денсаулық үшін» тақырыптық спорттық - сауықтыру апталығы қызықты өтті. «Тәуелсіз Қазақстанға 25 жыл» тақырыптық аптасында ата - аналар өз Отанына деген мақтаныш сезімдерін ояту мақсатында «Біз сені мақтан тұтамыз, Қазақстан» отбасылық сурет көрмесіне қатысты.

«Жаңа жылдық күту» тақырыптық аптасында ата - аналар мен олардың балалары топты безендірді, шырша орнатты және өлең оқыды. Осылай біз отбасын өз мүмкіндіктерін жүзеге асыра алатын шығармашылық жұмыстарға жұмылдырамыз. Жаңа жылдан кейін ата - аналар бізбен бірге «Жаңа жылдық мерекелер беттерінде» атты фотоальбом жасады.

«Менің отбасым» тақырыптық апталығы аясында топ «Ана, әке, мен мейірімді отбасымын» атты қабырға газетінің шығармашылық байқауын ұйымдастырылды. Ата - аналар ұсынған материалдарды қолдана отырып әңгімелер жүргізілді. Балалар туыстарының суреттерін қуана қарады, отбасы туралы әңгімелесті.

Осылайша, біз мектеп жасына дейінгі балалардың жалпы іс - әрекетті орындауда жеткен нәтижеге қуану қызығушылығын қалыптастырамыз.

Азаматтық тәрбие беру бағытында атқарылған жұмыстар барысында алғашқы нәтижелер көрінеді. Балалар отбасы мүшелерін, отбасылық дәстүрлерді кеңінен біледі, олармен бір отбасында тұрмайтын ата - әжелерінің өмірі туралы біледі.

Балалар мен ата - аналардың бірлескен қызметі бала - ата - аналық қатынастарды нығайтуға көмектеседі. Біздің тәрбиеленушілердің ата - аналары азаматтық тәрбие мәселелеріне саналы түрде қарай бастады. Ата - аналардың балабақша өміріне қатысуы белсенді және нәтижелі болды. Өз Отанының патриоты ретінде тәрбиелеу – жауапты және қиын міндет, оны шешу мектепке дейінгі балалық шақтан басталады. Жоспарлы, жүйелі жұмыс, әр түрлі тәрбие құралдарын қолдану, балабақша мен отбасының ортақ күш - жігері, ересектердің олардың сөздері мен іс - әрекеттері үшін жауапкершілігі оң нәтиже беріп, патриоттық тәрбие берудің одан әрі жұмысына негіз бола алады.